Page:Romani Collegii Societatis Jesu Musaeum Celeberrimum 1678.pdf/41

From GATE
This page has been validated


CAPUT V.

Ars Colibistica, Ponderum et Mensurarum, ex antiquis Romanorum Monumentis desumpta.

LIquidarum materiarum mensurae apud antiquos hae erant in usu. Primo Culeus, Amphora seu Quadrantal, Congius, Sextarius, Hemina. Continet itaque Culeus 20 amphoras; Amphora urnas duas; congios quatuor; Congius sextarius sex; Sextarius heminas duas; Hemina quartarios duos, acetabula duo; Acetabulum sesqui-cyathum; Cyathus ligulas quatuor; Ligula demum drachmas tres, scrupulum unum.
Harum itaque Mensurarum, et insuper Ponderum proportionem, et quantitatem ab antiquis usitatem, et successu temporis invariatam, antiquitatum sagax et scrupulosus indagator Kircherus in Musaeo suo exhibet in vasis ex lapide Schisto concinnatis, unde videntur sex lapideae Tabulae, quae Quadrantalis antiqui in cubum adaptati referunt mensuram. Hoc quadrantale Mensurae genus Festus Pompeius his verbis describit: Quadrantal vocatur antiqua, quam ex Graeco (sed abusivè) Amphoram dicunt, quod vas unius pedis quadrati, 48 sextarios capit. Volsius Metianus verò hanc Quadrantalis mensuram sic describit: Quadrantal, quod nunc plerique Amphoram vocant, habet urnas duas. Exhibent itaque accersitae lapideae tabulae has inscriptiones; ex quibus clarè patet, earundem in cubum unitatum mensurae genus.

In prima itaque facie haec legis.

Quadrantal pondo LXXX. Fannio
Seu puras pendas latices, seu dona Lyaei.
In altera facie, haecce.
Rhemnius Fannius Palaemon.
Pes longo spatio latoque notetur in anglo
Angulus ut par sit, quem claudit linea triplex,
Quatuor ex quadris medium cingatur inane.
Amphora sit Cubus, quam ne violare liceret,
Sacravêre Jovi Tarpeio in monte Quiritis.

In tertia facie incisus est pes Romanus antiquus cum his verbis.

Romana Amphora pedalis.
Sext. XLVIII.

Superest et aliud Mensurae genus, quod veteres Congium dicunt, et continet secundum altitudinem pedem Geometricum, vas est ex aurichalco, Congii veteris exactissimam formam referens; vas antiquitatis raritate pretiosum sub Imperatoribus, Caesare Vespasiano et Augusto F. usitatum, ut restatur inscriptio vasi inarata.

IMPER. CAESARE

VESP. VI. COS.
F. CAES. AUG. F. IIII.
MENSURAE EXACTAE IN
CAPITOLIO.

P.X.
Videntur etiam duo hic pondera ex metallo, in quibus argenteis literis eorum pondus expressum, unum quinque librarum, alterum duarum, uti ex

CAPITOLO V.
Arte colibistica, di pesi e misure, tratta da antichi reperti romani.

Presso gli antichi erano in uso misure di liquidi: il culeo, l’anfora o quadrantale, il congio, il sestario, l’emina. Il culeo vale venti anfore, l’anfora due urne, l’urna quattro congi, il congio sei sestari, il sestario due emine, l’emina due quartari, due acetabuli. L’acetabulo un ciato e mezzo, il ciato quattro ligule, la ligula infine tre dramme, uno scrupolo.
Ebbene, di queste misure e inoltre dei pesi, Kircher, acuto e scrupoloso ricercatore di antichità, mostra nel suo Museo il rapporto e la capacità secondo gli antichi, e in uso con il passar del tempo, in vasi fabbricati in scisto; perciò si vedono sei tavole di pietra che riportano la misura dell’antico quadrantale adattato in forma di cubo. Questo quadrantale, come misura, così lo descrive Sesto Pompeo: Si chiama quadrantale antico quello che dicono dal greco (ma erroneamente) anfora, recipiente di un piede quadrato, che contiene 48 sestari. Volsio Meziano però descrive così questa misura di quadrantale: Il quadrantale, che ora i più chiamano anfora, contiene due urne. Perciò le tavole di pietra recano queste iscrizioni, dalle quali risulta evidente il genere di misura delle medesime espresse in cubo. Sulla prima faccia si legge:

Un quadrantale del peso di LXXX per Fannio
sia che pesi acqua pura sia i doni di Lieo.

Nell’altra faccia:

Remmio Fannio Palemone.
Si indichi un piede in lunghezza e in larghezza nell’angolo
cosicché diventi pari l’angolo, che una triplice linea racchiude,
si cinga il vuoto in mezzo di quattro quadrati.
l’anfora diventa cubo e perché non fosse lecito violarla

la consacrarono a Giove Tarpeo sul Monte di Quirino.

Sulla terza facciata è inciso un piede romano con queste parole antiche:

Anfora romana di un piede Sest. XLVIII

C’è un altro tipo di misura, che gli antichi chiamano congio, e contiene secondo l’altezza un piede geometrico, è un recipiente di oricalco che ha l’esatta forma di un congio antico; il vaso, prezioso per l’antica rarità, fu usato all’epoca degli imperatori Cesare Vespasiano e Augusto F. come attesta l’iscrizione incisa nel vaso.

ESSENDO IMPERATORE CESARE

FIGLIO DI VESPASIANO VI CONS.
FIGLIO DI CESARE AUGUSTO IV
MISURE DETERMINATE

IN CAMPIDOGLIO P.X.

Si vedono qui anche due pesi di metallo, nei quali a caratteri d’argento è indicato il peso proprio: l’uno di cinque libbre, l’altro di due,